‘गांधीजींची तीन माकडे’ मुळात गांधीजींची नव्हतीच..! इतिहासाची वळणे कशी गंमतीशीर असतात पहा

इनमराठी टीम

5 years ago

आमचे सर्व लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | ट्विटर | इंस्टाग्राम | टेलिग्राम । शेअरचॅट

–

व्हिडिओजसाठी फॉलो करा : इनमराठी युट्यूब चॅनल

===

म. गांधीजींचा जन्म २ ऑक्टोबर १८६९ रोजी झाला. त्यांनी दिलेला “बुरा न बोलो, बुरा न सुनो, बुरा न देखो” हा संदेश सगळ्यांनाच माहित आहे. हा संदेश ३ माकडांद्वारे समोर येतो.

एक माकड तोंडावर, दुसरे माकड कानांवर तर तिसरे माकड डोळ्यांवर दोन्ही हात ठेवून बसलेले दिसतात. ही माकडे आणि त्यांचे मूळ तुम्हाला माहित आहे का? ती गांधीजींची माकडे म्हणूनच ओळखली जातात. ज्यांचे मूळ भारतात नाहीये.

मग काय? त्यांचे मूळ काय आहे? तीच माहिती आज आपल्यापुढे ह्या लेखातून मांडण्यात आली आहे.

ही मूळ संकल्पना आहे जपान मधील सांशी, कोशीन-तू ह्या शिल्पांची आणि त्यांच्याशी संबंधित श्रद्धा-अंधश्रद्धांशी! सांशी हे आपल्याकडे असणाऱ्या पंच प्राणांप्रमाणे तीन प्राण असतात.

त्या तीन प्राणांशी संबंधित तीन माकडे त्यांनी शिल्पांमध्ये कोरली जी जपानमधे जागोजागी आढळतात. मंदिरे, संरक्षक भिंत, इतकेच नव्हे तर ही शिल्पे काही ठिकाणी रस्त्यांच्या कडेलाही आढळून येतात.

कोशीन किंवा कोशीन-शिंकी ही जपानमधील ताओवादी वंशाच्या लोकसाहित्याची श्रद्धा आहे. लोकांच्या श्रद्धेनुसार संबंधित ठराविक घटनेला ‘कोशीन-को’ म्हटले जाते.

जपानच्या काल गणनेनुसार प्रत्येक ६० दिवसांनी कोशीन दिवस आयोजित केले जातात.

जपानमध्ये आढळणारे कोशीन म्हणजे काही अशी शिल्पे आहेत ज्यावर काही अक्षरे आणि एक, दोन किंवा तीन वानर दिसतात. ही वानरे किंवा चिह्ने दगडांवर कोरलेली आढळतात.

जपानमध्ये असे मानले जाते की, व्यक्तीच्या शरीरात ३ प्राण (सांशी) असतात, जी व्यक्ती कोशीनच्या रात्री झोपते त्या व्यक्तीच्या शरीरातून हे प्राण संबंधित देवतेकडे जातात आणि त्या व्यक्तीच्या पाप-पुण्याचा हिशोब देतात.

त्यामुळे कोशीनच्या रात्री झोपायचे नाही, रात्र जागवायची अशी प्रथा सुरु झाली. आपल्याकडे नाही का कोजागिरी! को जागरति? असे म्हणत जगणाऱ्याच्या घरी लक्ष्मी कायम वास्तव्य करते! तसेच काहीसे आहे हे! रात्र जागवायची!

जपानमध्ये अशी प्रथा कधी आली हे स्पष्ट नाही, तरीही असे समोर आले आहे की, ९ व्या शतकाच्या काही काळापूर्वी ती खानदानी लोकांद्वारे चालविली जात होती.

एन्निन नावाच्या जपानी भिक्षूने १८३८ मध्ये तांग चीनला भेट दिल्यावर आपल्या ट्रॅव्हल बुकमध्ये लिहिले आहे की, आज इकडे रात्री लोक झोपणार नाहीत. कोशीन रात्री आपल्या देशातही (जपानमध्ये) तेच आहे. मुरोमाची काळात बौद्ध भिक्षूंनी कोशीनविषयी लिहायला सुरुवात केली.

कोशीन-तो (किंवा काशीन-झुका) नावाची असंख्य स्मारके किंवा आधारस्तंभ संपूर्ण देशात उभारले गेले आणि ईडो काळात हा विश्वास खूप लोकप्रिय राहिला.

इ.स. १८७२ मध्ये जेव्हा मेजी सरकारने शिंतो आणि बौद्ध धर्म वेगळे करण्याचा आदेश जारी केला तेव्हा लोकांचा विश्वास हा अंधश्रद्धा म्हणून नाकारला गेला, परिणामतः कोशीन विश्वास देखील लोकप्रियता गमावून बसला.

कोशीनची लोकप्रियता कमी झाली असली तरी लोकांचा त्याच्यावरील विश्वास कायम आहे, परंतु लोककल्पित स्वरूपामुळे अशा प्रकारच्या विश्वासाला प्रोत्साहन देण्यासाठी कोणतीही मध्यवर्ती संस्था नसल्यामुळे कोशीनकडे दुर्लक्ष झाले.

देवता आणि प्रथा

असे मानले जाते की, कोशिन विश्वास जपानमध्ये नुकताच हियानच्या काळात आला होता आणि सुरुवातीला केवळ खानदानी लोकांनी त्याचा अवलंब केला होता.

सर्वात प्राचीन प्रथा अशी आहे की, प्रत्येक साठ दिवसांनी एक खास रात्री जागे राहा. त्याला काशीन-माची (काशीन वेटिंग) म्हणतात. सुरुवातीच्या वर्षांत ही प्रथा रात्रीचा उत्सव किंवा मेजवानीचा एक प्रकार बनली.

मूळ एका श्रद्धेतून अस्तित्त्वात आलेला मुख्य कोशीन विश्वास, अशी संकल्पना आहे की तीन प्राण, ज्याला सांशी म्हणतात, त्या प्रत्येकाच्या शरीरात राहतात.

सान्शी त्यांच्या राहत्या व्यक्तीच्या चांगल्या कर्मांचा आणि विशेषतः वाईट कृतीचा मागोवा ठेवते. काशीन-माची नावाच्या रात्री (जे प्रत्येक ६० दिवसांनी घडते) जर कोशीनच्या रात्री व्यक्ती झोपली तर सांशी देह सोडतात.

आणि त्या व्यक्तीच्या कर्मांबद्दल सांगण्यासाठी स्वर्गातील देवतेकडे जातात. ते नंतर वाईट लोकांना शिक्षा करण्याचा निर्णय घेतील. त्यांना आजारी पाडतील, त्यांचे आयुष्य कमी करतील आणि जे खूपच वाईट कृत्य करतील त्यांचे आयुष्य संपुष्टात येईल.

कोशीनचे श्रद्धाळू वाईट कर्मे न करता जीवन जगण्याचा प्रयत्न करतील, परंतु ज्यांना भीती बाळगण्याचे कारण आहे की ते काशीन रात्री जागृत राहण्याचा प्रयत्न करतील.

कारण संशीला शरीर सोडून जाण्यापासून रोखण्याचा एकमात्र मार्ग आहे.

डोळे, तोंड आणि कान झाकून घेणारी तीन माकडे ही काशीन विश्वासाची सर्वात चांगली प्रतीक आहेत. ते मिझारू (दिसत नाहीत), इवाजारू (म्हणू नका) आणि किकझारू (ऐकत नाहीत) आहेत.

हे तीन वानर काशीन श्रद्धेचा भाग का बनले हे फारसे स्पष्ट नाही, परंतु असे मानले जाते की ते माकडांप्रमाणेच सांशी आणि तेन-तेई एखाद्या व्यक्तीच्या वाईट कर्मांना पाहण्यास, ऐकण्यास किंवा सांगण्यासाठी नाहीत.

असे मानले जाते की जपानमध्ये अजूनही १००० पेक्षा जास्त कोशिन-टू दगड सापडतील. डोळे, तोंड आणि कान झाकून घेणारी तीन माकडे ही काशीन विश्वासाची सर्वात चांगली प्रतीक आहेत.

इडो काळापासून शिमन-कोंगा या तीन माकडांचे पुतळे मंदिरे व देवस्थानांमध्ये अस्तित्वात आहेत. काहीवेळा कोशिन-टी नावाचे कोरीव काम करणारे दगड संरक्षणासाठी निवासस्थानाभोवती ठेवलेले होते.

कोशीनच्या श्रद्धेची दुसरी प्रथा म्हणजे कागदी चित्राचा वापर म्हणजे काशीन-सॅन आणि काशीन-माची, काशीन रात्री प्रदर्शित होणारी ३ माकडे. म्हणजेच, गांधीजींची तीन माकडे ही मुळची जपानी प्रथा आहे.

—

आमचं युट्यूब चॅनल आणि त्यावरचे व्हिडिओज बघण्यासाठी चॅनलला फॉलो करा :