अंग्रेज गए इसे छोडके : भारतातल्या या “खास” स्टेशनवर एकही गाडी थांबत नाही

इनमराठी टीम

2 years ago

आमचे सर्व लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | ट्विटर | इंस्टाग्राम | टेलिग्राम । शेअरचॅट

–

व्हिडिओजसाठी फॉलो करा : इनमराठी युट्यूब चॅनल

===

भारत, जगातील सर्वात प्राचीन संस्कृतींपैकी एक, बहुसांस्कृतिक अनुभवांचा एक सुंदर पॅनोरमा सादर करतो. समृद्ध वारसा आणि असंख्य आकर्षणे असलेला हा देश जगातील सर्वात प्रसिद्ध पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे. या देशाचे क्षेत्रफळ 32,87,263 चौरस किलोमीटर आहे ज्यामध्ये हिमालयापासून दक्षिणेकडे उष्णकटिबंधीय वर्षा वने दिसतात.

जगातील सातव्या क्रमांकाचा देश असल्याने आशियामध्ये भारताची एक वेगळी ओळख आहे. अशा या भारतावर कधीकाळी इंग्रजांचे राज्य होते. तुम्ही तो शोले चित्रपट पाहिला आहे का? नक्कीच पहिला असेल, त्यामध्ये एका तुरुंगाचा अधिकारी स्वत:ला ‘अंग्रेजोंके जमाने के जेलर’ म्हणवून घेत असतो.

तो खरच इंग्रजांच्या काळातला जेलर होता की नाही हे माहिती नाही पण इंग्रजांच्या काळातले एक रेल्वे स्टेशन मात्र त्या काळापासून जसेच्या तसे शाबूत आहे. ‘सिंहाबाद ‘ किंवा ‘सिंगाबाद’ असे त्या स्टेशनचे नाव आहे. जे भारतातील बांगलादेशाच्या सीमेजवळचे सर्वात शेवटचे स्टेशन आहे. आणि ते बांग्लादेशच्या इतके जवळ आहे की तिथले लोक सहजपणे चालत बांग्लादेशात फिरून येतात.

तर काय इतिहास आहे या स्टेशनचा? तुम्हाला उत्सुकता असेल ना? चला तर मग या सिंहाबाद चा इतिहास जाणून घेवू.

इंग्रजांनी जेव्हा भारताला त्यांची वसाहत बनवले तेव्हा आपल्या दळणवळणाच्या सोयी साठी त्यांनी देशात रेल्वेचे जाळे विणले. त्यातही बंगाल, ओडिशा, बिहार या भगत ते जास्त होते, याचे कारण तिथे असणार्‍या दगडी आणि नैसर्गिक कोळशाच्या, अभ्रकाच्या खाणी! व्यापारासाठी आणि या साधनसंपत्तीची वाहतूक करण्यासाठी त्यांनी या भागात रेल्वेचा प्रसार केला. याचाच एक भाग म्हणजे ‘कोलकाता आणि ढाका’ दरम्यानचे ‘सिंहाबाद रेल्वे स्टेशन.’

तुम्ही कधी ‘सिंहाबाद रेल्वे स्टेशन’वर गेला असाल तर तुम्ही रेल्वे बोर्डावर ‘लास्ट स्टेशन ऑफ इंडिया’ असे लिहिलेले असेल. हे स्थानक देखील खास आहे कारण येथे सिग्नल, दळणवळण आणि स्टेशनशी संबंधित सर्व उपकरणे, टेलिफोन आणि तिकिटे आजही ब्रिटिशकालीन आहेत. पश्चिम बंगालच्या मालदा जिल्ह्यातील हबीबपूर येथे हे ‘सिंहाबाद’ स्टेशन आहे.

देशातील हे शेवटचे रेल्वे स्थानक अनेक दशकांपूर्वी ढाक्का आणि कोलकाता यांना जोडणारे होते, परंतु आज ते पूर्णपणे निर्जन आहे. या स्थानकावर आज एकही प्रवासी गाडी थांबत नाही. रेल्वे बोर्डाने लिहिले आहे ‘भारताचे शेवटचे स्टेशन’.

ब्रिटिश राजवटीत हा परिसर ‘ईशान्य रेल्वे’चा महत्त्वाचा भाग होता. तेव्हा सिंगाबाद रेल्वे स्टेशन हे ‘कोलकाता ते ढाका’ दरम्यान कनेक्टिव्हिटी प्रस्थापित करण्याचे मुख्य साधन होते . त्यावेळी हा मार्ग ढाक्याला जाण्यासाठी वापरला जायचा. महात्मा गांधी आणि सुभाषचंद्र बोस हेही या मार्गावरून अनेकदा गेले होते. एक काळ असा होता की ‘दार्जिलिंग मेल’ सारखी ट्रेन इथून जात असे, पण आजच्या काळात एकही पॅसेंजर ट्रेन इथे थांबत नाही.

आजही सिंगाबाद रेल्वे स्थानकात सर्व काही ब्रिटिशकालीन आहे. म्हणजेच सिग्नल, कम्युनिकेशन आणि स्टेशनशी जोडलेल्या सर्व उपकरणांना. ती तिकिटे आजही इथे ठेवली आहेत, जी पूर्वी पुठ्ठ्याची असायची.

गाड्यांच्या येण्या-जाण्यासाठी संपर्क यंत्रणेसाठी टेलिफोन हे बाबा आदमच्या काळातील आहे, जे जगात कुठेही प्रचलित नाही. त्याचप्रमाणे हाताने बनवलेले गिअर्स सिग्नलिंगसाठी वापरले जातात. या स्थानकाचे अडथळेही खूप जुने आहेत.

देशातील इतर स्थानकांमधून ही यंत्रणा हटवून अनेक दशके झाली आहेत.प्रवासी गाडी न थांबल्याने येथील तिकीट काउंटर नेहमीच बंद असते. स्थानकावर कर्मचारी कमी आहेत. स्टेशनच्या नावावर फक्त एक छोटे स्टेशन ऑफिस दिसते.

===

रेल्वेच्या अनेक सेवांपैकी “RORO” ही सेवा तुम्हाला माहीत आहे का? वाचा…

रेल्वे स्टेशनच्या बोर्डवर समुद्रसपाटीपासूनची उंची लिहिलेली असते, का ते जाणून घ्या..

===

वास्तविक, भारत-पाकिस्तानच्या फाळणीनंतर या रेल्वे स्थानकावर गाड्यांची वाहतूक पूर्णपणे बंद झाली होती, परंतु 1971 मध्ये बांगलादेशच्या निर्मितीनंतर या मार्गावरून भारत आणि बांगलादेश दरम्यान प्रवास करण्याची मागणी होऊ लागली. अखेर 1978 मध्ये दोन्ही देशांमध्ये करार झाला. या करारानंतर भारतातून बांगलादेशात जाण्यासाठी या मार्गावर एकही पॅसेंजर ट्रेन नव्हती, मात्र मालगाड्या नक्कीच धावू लागल्या. 2011 मध्ये नेपाळचाही करारात सुधारणा करून समावेश करण्यात आला होता.

आज बांगलादेश सोडून नेपाळला जाणार्‍या सर्व मालगाड्या याच स्थानकावरून जातात. याशिवाय ‘मैत्री एक्स्प्रेस’ आणि ‘मैत्री एक्स्प्रेस 1’ या दोन पॅसेंजर गाड्याही येथून जातात, मात्र थांबत नाहीत. 2008 साली सुरू झालेली मैत्री एक्सप्रेस ‘कोलकाता ते ढाका’ 375 किलोमीटर अंतर कापते. त्याच वेळी, या वर्षी दुसरी ट्रेन सुरू झाली आहे, जी कोलकाताहून बांगलादेशातील दुसर्‍या शहर खुलनाला जाते तरीही या स्टेशनवर एकही प्रवासी गाडी थांबत नाही.

आज जग बदलले, देश-दुनिया बदलली पण सिंहाबाद मात्र आहे तसेच आहे. अंग्रेजों के जमाने के जेलर की तरहा , आपल्यातले युनिकपण जपते आहे.

ग्लोबलायझेशन चे वारे लागलेल्या आधुनिक भारताला या आखरी स्टेशनची कधी आठवण येईल आणि कधी त्याचा चेहरा मोहरा बदलेल हे येणारा काळ च ठरवेल. टॉवर त्याचे इंग्रज कालीन अस्तित्व तसेच कायम राहील!!

—

आमचं युट्यूब चॅनल आणि त्यावरचे व्हिडिओज बघण्यासाठी चॅनलला फॉलो करा :

–